طب اسلامی و سنتی بر پیشگیری از بیماری‌ها تأکید دارد اما هنگامی که به هر دلیل، اعمال پیشگیرانه سودی نبخشد و فرد مبتلا به بیماری شود باید به فکر درمان او بود. درمان هر دردی نیازمند دارو و روش صحیح درمان است، مبحثی که در روایت‌های مختلف از ائمه(ع) مورد توجه قرار داشته است. در این بخش برخی از احادیث و کلمات حکایت شده از امام رضا(ع) را نقل می‌کنیم که به داروها و روش صحیح درمان دردها اشاره دارد.
*اصول کلی درمان
1. هر دردی، دارویی دارد
«اعلم ان الله عزوجل لم یبتل الجسد بداء حتی له دواء و لکل صنف من ئالداء صنف من الدواء و تدبیر و نعث.»[1] « آگاه باش که خدای متعال هیچ بدنی را به دردی مبتلا نمی‌سازد مگر اینکه برای آن دارویی قرار داده است و برای هر قسمتی از دردها، قسمتی از داروها است که نیازمند مدیریت و انگیزش است».
این کلام پر محتوا، به یک اصل کلی در نظام دارو و درمان بشر اشاره می‌کند. توجه و به کارگیری این اصل، زمینه‌ساز بسیاری از تحقیقات علوم پزشکی می‌شود. یعنی به پزشکان و داروسازان یادآوری می‌کند که هیچ بیماری را لاعلاج ندانند و به دنبال داروی آن باشند چون هر دردی را که بشر بدان مبتلا شود خدای متعال برای آن دارویی قرار داده است که باید در طبیعت، یا عوامل روانی و روحی او جستجو کرد تا کشف و معالجه شود. اصل ذکر شده مانع ناامیدی پزشکان و بیماران می‌شود
2. دستورات پزشکی و بهداشتی را از افراد متخصص بگیرید نه پزشک‌نماها
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، «اشخاصی که به صحت و سلامتی خویش علاقه‌مند هستند باید در کسب دستورات بهداشتی، احتیاط را رعایت کنند و به سخنان کسانی که نه در مکتب درس خوانده‌اند و نه در سایه ریاضت نفس، کمالی اندوخته‌اند گوش ندهند، چنان که می‌شنوید بعضی از این اشخاص می‌گویند: فلان غذا را خوردم به من ضرر نرساند و یا اینکه فلان کار را کردم زیانی ندیدم. گوینده این قبیل سخنان، به منزله چهارپای نادان و کوته فکری است که هنوز به سود و زیان خودش آگاه نیست و نتوانسته نیک را از بد تشخیص بدهد.»[2]
3. بیماری‌های کوچک را به خوبی معالجه کنید تا بیماری‌های بزرگ از راه نرسد
«بیماری را باید قبل از به وجود آمدن در هم شکست و نباید از سبکی و یا کوچکی آن فریب خورد، تا مبادا زمان حمله‌اش برسد و روزگار آدمی را تباه کند».[3] «بیماری‌ها که آفات جان و تن انسان هستند، به دزدانی می‌مانند که یک بار به خانه‌ای دستبرد می‌زنند، اگر صاحب خانه به تعقیب و سرزنش آنان گامی برنداشت بار دیگر دستبرد سنگین‌تر می‌زنند و سرانجام حمله نهایی خویش را شروع می‌کنند».
4. سلامت و بیماری بدن وابسته به غذای آن است:
«فان صلاح البدن و قوامه یکون بالطعام و الشراب و فساده یکون بهما فان اصلحتهما صلح و ان افسدتهما فسد البدن.»[4] «پس به درستی که صلاح بدن و پایداری آن به خوردنی و نوشیدنی است و فسادش نیز به آنها است. پس اگر آن دو را نیکو تغذیه کنی بدن سالم می‌شود و اگر بد تغذیه کنی بدن بیمار می‌شود».
توضیح: بدن از موادی تغذیه می‌کند که از آنها درست شده باشد و هر کدام که در ترکیبات بدن به قدر کافی داخل نشود بدن به کمبود آن ماده دچار شده و مقاومت خود را برابر امراض از دست می‌دهد. مطلب فوق یکی از چیزهایی است که علم امروز کشف کرده ولی در هزار و چند سال قبل امام هشتم شیعیان این حقیقت را بیان فرموده است.
5. حرکت و کار و ورزش زیاد، پسندیده است
« ویحمد فیه کثراً... والحرکه والریاضه»[5] «و حرکت و کار و تمرین و ورزش فراوان در آن پسندیده است».
در رساله ذهبیه از امام رضا(ع) حکایت شده که تحرک و تمرین و ورزش فراوان را از نیازهای بدن و کارهای پسندیده معرفی می‌کند این مطلب یکی از عوامل سلامتی انسان و راه مبارزه با بیماری‌هاست.
امام رضا(ع) به این مطلب به ویژه در ماه اسفند تأکید می‌کند که طبیعت در آستانه بیداری و نشاط بهاری است و بدن انسان نیز نیازمند تحرک، فعالیت، نشاط و حیات دوباره است.
6. کم خوردن غذای شب، راهکار سلامتی و مبارزه با چاقی:
« ومن اراد ان یکون صالحاً خفیف الجسم و اللحم فلیقلل من عشائه.»[6] « کسی که می‌خواهد سالم باشد و بدنی سبک و کم گوشت داشته باشد از غذای شب بکاهد».
چاقی، رشد واقعی نیست یعنی از مواد اصلی در بدن زیاد نشده بلکه به واسطه عدم نظم جریان خون یک نوع انبساطی در ماهیچه‌ها و بافت‌های عضلات پدید می‌آید و در مقابل مایعات و مواد زیادی که باید تبخیر شود و تحلیل برود در بدن پخش شده شخص را چاق و تنومند نشان می‌دهد. علامت چاقی علاوه برعدم تناسب رشد سنگینی و سستی است که خود شخص احساس می‌کند.
غذایی که روز می‌خوریم علاوه بر آنکه مواد سوختی بدن ما را تهیه می‌کند کسری‌های بدن ما را نیز تأمین می‌نماید ولی غذای شب چیز قابل توجهی از آن داخل ترکیبات بدن نمی‌شود بیشتر آن می‌سوزد و قسمتی از آن در بدن رسوب می‌کند.
رسوبات در بدن، بافت‌های گوشتی و عضلی را از هم باز می‌کند وجود این رسوبات و باز شدن و باد کردن بافت‌های عضلی و خارج نشدن مایعات اضافی، شخص را چاق نشان می‌دهد. اگر غذای شب کم و به قدر ضرورت باشد تمام آن می‌سوزد و رسوبی از آن نمی‌ماند.
پس بهترین رژیم برای لاغری معتدل و حفظ و تقویت بدن آن است که حتی‌الامکان غذای شب ما کم و سبک بوده باشد.[7]
*منابع:
احادیث شماره 1 تا 6 بحار الانوار
حدیث شماره 7 طب الرضا(ع)
